Vigo, a cidade que, nos albores do século XX, tamén soñou con ser unha metrópole

“Cando se cumpren noventa anos da estrea do filme Metropolis de Fritz Lang no desaparecido cine Odeón da veciña rúa de Urzáiz, Vigo volve a vista atrás na procura dun momento clave da súa historia, aquel no que pasado, presente e futuro se deron a man e camiñaron xuntos, fundidos nunha perfecta e elegante harmonía coñecida como art déco, o estilo que soubo combinar, coma ningún outro, o clásico co ultramoderno.

Metropolis, un filme alemá de ciencia ficción cuxo expresionismo semellou ser o espello no que a nosa cidade quixo mirarse. Pois quizais fose nos anos trinta cando Vigo estivo máis preto de converterse nunha auténtica metrópole cinematográfica. En outubro de 1930, o famoso arquitecto Antonio Palacios recibe do concello un encargo moi especial: a redacción dun plan urbanístico. O ‘Plan de extensión e reforma interior da cidade de Vigo’ será entregado dous anos despois, contando coa aprobación municipal definitiva en xaneiro de 1934.

Pola súa banda, o estilo art déco comeza a abrollar cando murchaba o art nouveau, coincidindo así no tempo o outono dun coa primavera do outro, alá polo 1910. Pero será nos “felices anos vinte” cando o movemento alcance o seu cénit.

Corría o ano 1925 cando París inauguraba a súa histórica Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes. Nela exhibíronse os mellores traballos de deseñadores do talle de Ruhlmann, Lalique ou Rateau, sinónimos de luxo e sofisticación. Pero había xa case dúas décadas que Le Figaro publicara, na súa edición do sábado 20 de febreiro de 1909 e en primeira plana, un dos escritos máis iconoclastas da historia da arte: o Manifesto do Futurismo. Da man do seu ideólogo, o poeta e editor italiano Filippo Tommaso Marinetti, sentábanse as bases dunha das vangardas históricas máis polémicas. Unha rebeldía que falaba de ‘demoler’ museos, bibliotecas, de ‘combater’ o moralismo e ‘todas as cobardías oportunistas e utilitarias’, para rematar cun canto á cidade trepidante e moderna.

Mais, en realidade, o progreso non é incompatible co respecto ao patrimonio, algo que a cidade da oliveira, por desgraza, aprendería demasiado tarde. E é precisamente nun inmoble coma este, a sede do MARCO de Vigo, onde isto adquire un verdadeiro sentido. Pois o vello Palacio de Xustiza da rúa do Príncipe non sucumbiu, como outros, á devastadora especulación inmobiliaria das derradeiras décadas da pasada centuria. Reconvertido no Museo de Arte Contemporánea da urbe, os seus muros acollen agora a recente produción que, nas diversas disciplinas artísticas, nos ofrece a creación galega contemporánea.”

XOSÉ MANUEL CASTRO. Pedra filosofal

“A pedra xa non é o medio a través do cal se materializa a figura. Agora, a pedra é a figura. Non recoñeceremos formas humanas, animais ou vexetais nas súas obras máis icónicas, porque son as propias pedras as que se impoñen, con toda a súa morfoloxía mineral. Porén, a práctica da creación artística en Castro semella dar un paso máis, achegándose a unha especie de ‘neoalquimia’, que xa non procura converter o chumbo en ouro, senón que aspira a unha nova dimensión do inerte. Unha ausencia de vida que máis ben parece un estado de profundo sono, froito dalgún encantamento ou, simplemente, dun, ata agora descoñecido, proceso de hibernación.

A natureza ofrece o seu produto interior bruto, un non nato ao que o escultor terá que insuflarlle vida. Pero non unha vida antropomorfa. Nin sequera zoomórfica. As pedras han seguir sendo pedras, amosando, ao mesmo tempo, emocións, unha bágoa que escorrega pola súa superficie epidérmica, que se abre nun corte limpo de bisturí. E, como se da intervención dun prestixioso cirurxián plástico se tratase, logo da operación estética, todo ha de quedar moi natural, como se a propia natureza fose, en realidade, a verdadeira artífice da obra de arte.

Practicada xa na antiga Mesopotamia, o Exipto faraónico ou o Imperio persa antes de que gregos e romanos desenvolvesen as súas respectivas civilizacións, momento no que botará tamén raíces dentro da nosa tradición clásica, a alquimia ocupou sempre ese espazo reservado á protociencia, construída sobre uns alicerces filosóficos e onde se combinan, nun totum revolutum, unha metalurxia case mítica con disciplinas tan variadas como a astroloxía, a medicina, a física e a química, a arte ou a mística, entre outras. E, dentro dese hermético universo alquímico, a pedra filosofal foi, durante séculos, o seu obxectivo máis cobizado.

Lendaria substancia, dela dicían que era capaz de transmutar en ouro o chumbo. Pero, ademais desa incrible e máxica proeza, a pedra filosofal era o auténtico elixir da eterna xuventude, a fonte da inmortalidade. Por iso, todo aquel laborioso e alambicado procedemento era coñecido como Opus magnum ou Grande Obra.

Mais, acaso a arte non comparte coa alquimia esa eterna aspiración? Non soña a arte con transmutar as materias primas das que parte, con aportarlle nobreza, finura, delicadeza e vida ao vulgar froito xermolado nas entrañas da terra? E o artista, como un alquimista plástico, non devece tamén por alcanzar esa inmortalidade que só a súa Opus magnum lle pode reportar?”

Rubén Martínez Alonso
Comisario da exposición