TEXTOS E TESTEMUÑOS SOBRE O ARTISTA

Evocación e loanza de Juan Giralt, por Carmen Giménez

“Coñecín a Juan Giralt a principios dos anos 70 en Madrid. El era un dos artistas principais da modernísima Galería Vandrés, dirixida por Fernando Vijande coa colaboración de Marisa Torrente, e eu empezaba a miña andaina profesional en Grupo Quince, un espazo multifuncional –taller de gravado, editora e galería– que estaba moi preto de Vandrés. Grazas a esta proximidade e aos intereses e as amizades comúns, era frecuente que os que formabamos o equipo de Grupo Quince, asistísemos ás inauguracións e performances dos artistas de Vandrés e que eles fixesen o propio nas nosas. Non faltaba moito para a morte do ditador; eran tempos exaltados, pletóricos de esperanzas, nos que case todos os que participabamos da efervescencia cultural compartiamos un mesmo obxectivo: o desexo de que a escena artística madrileña e por extensión española, malia as limitacións impostas pola ditadura, non se distinguise da doutras capitais europeas. Calquera que vexa fotos da época e que se informe minimamente das exposicións e dos debates estéticos que nos ocupaban concederá que o obxectivo se logrou.

Malia a súa xuventude, Giralt tiña por entón unha traxectoria considerable. Procedía do informalismo, militara no expresionismo post-CoBrA e dende mediados dos anos 60 practicaba unha figuración que nas súas primeiras concrecións buscara o espello de Bacon e logo se radicalizara baixo o influxo do pop. Da súa evolución ao longo desa primeira etapa fora deixando constancia nas súas temperás exposicións de Amsterdam, de São Paulo, de Madrid..., así como en bienais e feiras internacionais: de tal forma que á altura de 1972, con 32 anos, cando inaugurou a primeira das tres individuais que celebraría en Vandrés, non só era un artista experimentado senón que tiña xa o máis difícil: un estilo e unha personalidade recoñecibles. O cegador uso da cor ou a afección ao xogo meta-pictórico estaban ben metidos na súa xenética, pero así mesmo unha dicotomía íntima que definiría a súa carreira. Como dicía José Antonio Moreno Galván, un dos críticos máis importantes da época, na recensión da súa explosiva exposición de 1974, convivían nel dous ingredientes en aparencia contraditorios ‘Dunha parte, certo xeometrismo formal nas estruturas; doutra, un espontaneísmo anti-formal e expresivo, ás veces próximo ao humor e á caricatura. No que se equivocaba o comentario de Moreno Galván era en considerar esa exposición, titulada Papeles, recortables y collages –un éxito rotundo entre os propios pintores– o triunfo definitivo da parte expresionista, xestual, de Giralt, en detrimento da súa parte máis fría e analítica. O tempo demostraría que a dicotomía nunca lle abandonaría, que á aparente oscilación lle rexía un propósito secreto.

Os anos 80 do século pasado chegaron a España como un vendaval; entraron en escena novos actores, desapareceron outros e algúns, como Giralt, atrincheiráronse nos seus cuarteis convertendo o desconcerto nunha oportunidade para experimentar e romper con modos de facer que perigosamente podían derivar no enfaixamento. Eu vivín intensamente eses anos á fronte da Dirección Xeral de Exposicións do Ministerio de Cultura, comisariando exposicións que nunca se viran en España ou poñendo as bases de proxectos tan necesarias como o Centro de Arte Reina Sofía (1986) que máis tarde se convertería en Museo Nacional (1988). Vinme con el moi intermitentemente. Algunha vez en Nova York coa nosa común amiga Daniela Tilkin, algunha vez con Juan Muñoz… Polo demais, el tampouco se prodigaba expositivamente e pouco a pouco cheguei a perderlle a pista. Ocasionalmente vía algunha obra súa en Arco, pero nunca as suficientes como para facerme unha idea cabal da evolución do seu traballo.

En realidade, non me volvín atopar con el e coa súa obra ata a década dos anos 90, a través das súas exposicións nas galerías Bárcena & Cía., Afinsa-Almirante e Metta. A súa pintura, que mantivera o colorido eclecticismo dos 70, o gusto polo xogo coa palabra pintada e a colaxe, mostrábase nun punto óptimo de maduración. As vellas dicotomías foran superadas –talvez ese foi o seu plan dende o principio–, e canto Giralt había confluía nunha obra cegadora –emocional, irónica, desinhibida, culta, inequivocamente plástica– que non se parecía á de ninguén.

Cando Juan Giralt morreu en xaneiro de 2007, despois de empalmar tres marabillosas exposicións na Galería Machón que o confirmaron como unha das figuras esenciais da xeración pictórica que protagonizou en España o cambio de século, quedei coa dúbida triste de se o seu inmenso talle como artista sobreviviría á inxustiza das modas, dos reseñistas de ocasión e das preguiceiras sinerxías que dominan a miúdo o mercado artístico. Dunha conversa sobre iso con Manuel Borja-Villel naceu a exposición antolóxica de Juan Giralt que ambos os dous comisariamos no Centro de Arte Museo Nacional Reina Sofía na tempada 2015-2016. Alégrame moito ter contribuído así a que a obra de Juan Giralt gañe cada día, como parece, novos admiradores.”

Carmen Giménez [Texto para o catálogo da exposición Juan Giralt: control y fuga, Mostra Espanha 2021, Lisboa]

Juan Giralt, maestro, por Darío Villalba

“Creo xusto insistir en que, xunto a Luis Gordillo, [Juan Giralt] foi o mestre inicial e incontestable da chamada ‘Figuración Madrileña’ coa súa peculiar forma dialéctica de entender a pintura: tese, xesto, construción, síntese, reflexión, conxugaci6n e conciliación de opostos, etc. O denominador común dos artistas que emerxeron desa escola foi, simplificando moito, a cor. Era, para aqueles que se vían implicados nese diálogo, precisamente a cor, o factor descodificante e disociante fronte ao acromático grupo de El Paso.

O insólito emprego da cor de Juan Giralt colócao, fóra de toda dúbida, á cabeza da mellor sensibilidade cromática de toda a arte española da segunda metade do século XX. Só o podería comparar ao Tàpies substancioso, a Mompó ou talvez a Ràfols-Casamada. A paleta de Juan Giralt, absolutamente imposible de imitar pola súa densidade e pulcritude, faime pensar no mellor Bacon pola súa húmida frondosidade e espeso trazo. Ao pensar en Giralt penso en violeta e verde, laranxa e azul, sempre foi así. Usar cor non é, dende logo, acumular cuantitativamente diversidade de pigmentos. Vivir dentro e fóra da cor, conxugar a súa inimitable (por innata) espontaneidade coa máis espesa auto-censura de anárquica liberdade, é só propio de Giralt. Realmente é un auténtico pintor con todo o que isto leva consigo de repulsa ao virtuosismo, fórmulas ou esteticismos inútiles que todos coñecemos.

Juan non debuxa coa cor, obriga espontaneamente a que esta se dilate con autonomía propia. O seu xesto auto-infórmase do anterior, e podería dicir de Giralt o que Max Ernst xa dixo: ‘Non esquece a man o inventado polo ollo’.

Aínda a estas alturas da miña andaina en solitario, e en clandestina obcecación, ségueme perturbando e asombrando como a historia presente (ou a fortuna crítica de cada quen) comete insólitas incorreccións. Historicamente sempre ten sido así. Afortunadamente escolas ‘revisionistas’ lúcidas esclareceron moitos equívocos críticos, aínda que ben sabemos que non hai verdades absolutas senón aproximacións. Na dilucidación plástica cada época ten a súa forma de ler a arte.

Con respecto a Juan Giralt, por que non está estudado no lugar que lle pertence por dereito propio estando tan próxima e viva a súa resolución estética? Coido que se debe a lecturas superficiais e rápidas con frívolas etiquetas, por unha banda, e, por outra, ao propio carácter do pintor, pouco amigo, polo seu exacerbado sentido crítico e silencioso, a auto-referencias compracentes ou estratexias prácticas. Sobrevoando voces máis ousadas e avasaladoras, a súa complexa discreción e timidez fixéronlle, por fortuna, ensimesmarse de xeito produtivo na súa pintura que agora nos mostra con absoluta rotundidade.

Arríscome a non por en tea de xuízo o rango e categoría da súa obra e a consideralo mestre.

Sen risco ren hai, nin liberdade sequera.”

Darío Villalba [Extracto do texto para o catálogo da exposición Juan Giralt, Palacio de Revillagigedo, Oviedo, 1997] 

As pa(i)saxes interiores de Juan Giralt, por Daniel Verbis

“A partir dos anos oitenta Giralt pinta coa liberdade irrenunciable de quen sabe que a pintura ‘moderna’ ten a súa orixe na colaxe, que o impredicible necesita atopar unha ancoraxe e que a reversibilidade do espazo é unha condición do moderno, que a través da montaxe o espectador descobre outras harmonías, outras consonancias menos predicibles precisamente por indeliberadas. Cada fragmento da pintura de Giralt gradúase naturalmente na súa independencia relativa, porque o cadro aspira a ser plurívoco. Giralt engade á paisaxe abstracta un signo realista que contrarresta a estrañeza da pintura con retallos do máis cotián. A postal realista, que funciona como un atributo do cotián, comparte o mesmo espazo que o trazo suntuoso, esa senda bosquexada que vai sorteando o esquema xeométrico, e a palabra, ese elemento tipográfico que timidamente se deixa oír no canto máis baldío, alí onde máis se decata un do difícil que é convivir co silencio (‘Cenital’, 1998). Cada un destes elementos non deixa de ser un foco de atención que se ten que articular coa liberdade dunhas regras puramente pictóricas, unhas regras non escritas que responden a unha orde precaria nunca dada de antemán.”

Daniel Verbis
[Extracto do texto para o catálogo da exposición Juan Giralt, MARCO, Museo de Arte Contemporánea de Vigo, 2023]