“Apolítico é o título dunha das primeiras pezas de Wilfredo Prieto, coa que participou na 8ª Bienal da Habana (2003) e, quizais, a súa obra máis repetida e aclamada. O artista creou unha ‘escultura’ chocante a partir dunha mínima intervención nun obxecto tan cotián e simbólico como a bandeira: un conxunto de mastros e teas ondeando nun complexo militar español, sede da Bienal, chamaban a atención polo seu carácter aséptico, ao verse despoxadas de toda cor, reducidas a tonalidades grises e convertidas en obxectos neutros, ambiguos.
A pesar da sinxeleza visual da instalación, Apolítico é un dos traballos de Wilfredo Prieto que implica certa complexidade na súa factura, pola manipulación industrial á que se someten as bandeiras para o seu ‘lavado’. O caso oposto represéntao outra das súas obras temperás, Paseo (2000), unha performance consistente en levar ‘de excursión’ pola illa caribeña de Curaçao, sobre unha carreta, unha planta ornamental. A acción de liberar a planta do seu encerro pode entenderse como a transposición da mesma experiencia que o artista está a vivir no que foi a súa primeira viaxe fóra de Cuba, aínda que as lecturas políticas que emanan da obra de Wilfredo Prieto veñen dadas, máis que por decisión do artista ou as súas accións, polas connotacións que posúen certos elementos ou materiais que utiliza para elaborar as súas pezas e que, sobre todo na súa primeira obra, proviñan da súa Cuba natal: os chícharos ou o xornal ‘oficial’, o Granma. ‘Aínda que intente facer unha obra puramente poética, sempre hai unha carga política’, confesa o artista en clara alusión a Francis Alÿs, un dos creadores cuxa influencia é permanente na obra do cubano.
Como se deduce das dúas pezas mencionadas, formalmente diverxentes e con lecturas que van do político ao absurdo, o traballo de Wilfredo Prieto oscila entre o grandioso e o mínimo, entre o que pertence ao ámbito do irrealizable —converter un estadio de fútbol nun estanque onde os parrulos naden libremente ou construír unha autoestrada volteada como unha cinta de Moebius e pola que circulen os coches sen chegar a ningún sitio máis que ao punto de partida— e o que, pola súa discreción, pasaría desapercibido nun contexto alleo ao artístico. Levou a cabo accións ou obras con maquinaria pesada, como a grúa que se levanta a si mesma (Sen título (Grúa), 2006) ou o helicóptero atado á pata dunha mesa e en voo estacionario sobre o Centro de Arte Dos de Mayo en Móstoles (Amarrado a la pata de la mesa, 2011) mentres creaba algunha das súas obras máis contundentes co corazón dunha sandía (Políticamente correcto, 2009), uns charcos de ron e Coca-Cola (Cuba libre, 2010) ou dúas moedas de euro superpostas (Eclipse, 2010).
No ano 2008 Wilfredo Prieto cubriu o chan da galería Annet Gelink de Amsterdam con centos de gomas de mascar previamente mascadas e dispostas sobre o pavimento en cuadrícula, a unha distancia equidistante unhas doutras (Smart Gum (Goma de mascar intelixente), 2008). As gomas de mascar, como os outros materiais dos que se apropia para levar a cabo a súa obra —chícharos, plátanos, xabón, ovos, café, auga, excrementos, palla, roupa— permanecen, a maioría das veces, íntegros, apenas alterados pola man do artista, tan só desposuídos do seu habitual significado. Como estratexia, recorre ao absurdo e ao humor, que unidos á descontextualización duchampiana, lle permiten construír un discurso ambiguo —pola sinxeleza da forma e a complexidade de significado— cuxo punto de partida é o espectador, que ‘fai a metade do traballo’, como diría Duchamp.
Wilfredo Prieto entende o espectador como un elemento intrínseco á obra, como o sería o seu título ou calquera outro elemento comunicativo. Confesa que, se ben non posúe un interese particular en estudar ou coñecer a reacción do público, o seu comportamento e as súas deducións engaden novas lecturas a cada peza abríndoas a múltiples interpretacións.
As resonancias da obra de Gabriel Orozco na interpretación ao espectador, no uso dos materiais ou nos títulos, ou de Francis Alÿs na apertura de significado, perviven no traballo de Prieto. De carácter conceptual e formalmente mínimas, aínda que irónicas e narrativas, as súas ‘intervencións’ superan a autorreferencialidade minimalista, a alusión a si mesmas, e posúen abundantes referencias ao noso contexto próximo, social ou político. A alfombra vermella que situou nunha exposición (Sen título. Alfombra roja, 2007) contén unha referencia ao poder, é un ready-made que funciona como mero objet trouvé ata que nos decatamos de que posúe un elemento máis alá do símbolo, unha modificación, e son os entullos que o artista escondeu baixo a tea vermella. O lixo funciona como anti símbolo ou elemento contraditorio, un contrapunto que tamén atopamos en pezas como Uno, 2008: unha montaña de 28 millóns de diamantes falsos que agochan un real. A intervención do artista consiste sempre nese xesto mínimo, ás veces imperceptible, que se nos desvela no título e na descrición dos materiais. Son ‘actos de experimentación’, como os define el mesmo, froito da liberdade coa que se enfronta ao seu traballo, fuxindo de catalogacións e definicións.
Esquerda / Dereita
A simetría bilateral do espazo de exposición funciona como punto de partida na intervención que Wilfredo Prieto crea especificamente para o MARCO, Museo de Arte Contemporánea de Vigo. As dúas salas, situadas na primeira planta, determinan o percorrido e sitúan o espectador no dilema de elixir cara a onde dirixirse, cara á esquerda ou cara á dereita.
Se decidimos dirixirnos cara á esquerda, percorreremos un corredor que desemboca nunha escultura monumental, un paralelepípedo rectangular, unha forma xeométrica simple executada a grande escala a partir dunha maqueta do artista. E, cara á dereita, atopámonos cunha escultura de exactas dimensións nun espazo idéntico ao do seu lado oposto.
Traballar ‘co espazo’, máis que ‘no espazo’, é o que define toda peza site-specific, que xera o seu significado a partir da relación entre obra e lugar. Esta é unha obra que responde á arquitectura do lugar, así como a algúns presupostos que caracterizan ese regreso á forma que supuxo a arte minimalista nos anos sesenta do século XX. A simplicidade formal, a monumentalidade, unida á produción industrial dos módulos que conforman as pezas, situaríannos ante un ortoedro minimalista se non fose polo carácter povera do elemento construtivo: palla de cebada. As alusións que rexeitaba Donald Judd cando declaraba ‘non illusions, non allusions’, aparecen evocadas no material que elixe Wilfredo Prieto, no olor, a textura, a procedencia e na narratividade, tan relevante no seu traballo.
A intervención condúcenos a un dos paradoxos máis estendidos da historia da filosofía. Segundo Jean Buridan —filósofo escolástico francés do século XIV que defendía que a liberdade non está necesariamente baseada en fundamentos racionais—, cando nos atopamos ante dúas alternativas desexables elixiremos a mellor e, en caso de que sexan iguais, a vontade atrasará esa elección para analizar as consecuencias.
Os satirizadores de Buridan, baseándose na suposta ‘inacción’ que supón equiparar razón e vontade, na súa defensa do libre albedrío e na súa reflexión sobre os límites da liberdade de elección, crearon un paradoxo sobre un asno famento que, ante dous montóns de comida iguais e equidistantes, morrería de fame ao non poder tomar unha decisión. A redución ao absurdo da teoría do filósofo, extraída de Aristóteles e popularizada como o ‘asno de Buridan’, sérvelle a Wilfredo Prieto para elaborar ‘Esquerda / Dereita’, reinterpretando o paradoxo a partir da fórmula que o crítico Gerardo Mosquera ideou para resumir o seu traballo: idea neta (+) obra sinxela (=) significado máximo’’.
[Extracto do texto curatorial para o catálogo da exposición]
